In-Mind blog

Ik heb het mij verkeerd herinnerd

• geschreven door Esther Klinkenberg

Je hebt zelf vast wel eens meegemaakt dat je herinnering niet overeenkwam met de werkelijkheid. Bijvoorbeeld, je herinnert je dat je je sleutels op tafel hebt gelegd, maar na lang zoeken blijken ze nog in je tas te zitten. Of je herinnert je een gebeurtenis die je samen met een vriend hebt meegemaakt, maar die vriend herinnert zich de gebeurtenis heel anders.

_{Afbeelding van Kaboompics via Pexels}

Als dit je bekend voorkomt, ben je hierin niet de enige. Verkeerde herinneringen lijken demissionair premier en VVD-leider Mark Rutte namelijk ook niet vreemd te zijn. Neem bijvoorbeeld de gesprekken met de formatie verkenners. Rutte verklaarde in een interview met de NOS dat hij in een gesprek met de verkenners niet over CDA-kamerlid Omtzigt zou hebben gesproken (NOS, 2021). Nadat naar buiten kwam dat dit wel degelijk het geval was liet Rutte weten dat hij zich dit achteraf verkeerd had herinnerd. Afgezien van de vraag of deze uitspraak duidt op een verkeerde herinnering of op niets meer dan een smoes, is het interessant om te bekijken hoe het komt dat iemand zich iets verkeerd kan herinneren. 

Om erachter te komen hoe onze herinneringen soms een loopje met ons nemen gaan we even terug in de tijd. Eén van de eerste onderzoeken naar valse herinneringen werd uitgevoerd door Loftus en Pickrell in 1995. In dit onderzoek kregen participanten vier verhalen te lezen over hun eigen jeugd (verkregen via familieleden van de participanten). Zonder dat de participanten hiervan op de hoogte waren, was één van deze verhalen verzonnen door de onderzoekers. Na het doornemen van de verhalen werden de participanten geïnterviewd. De onderzoekers lieten zien dat, door gebruik te maken van suggestieve vragen in de interviews, participanten zich de verzonnen gebeurtenissen konden herinneren alsof het hun eigen herinneringen waren (Loftus & Pickrell, 1995). Hoewel de studie wat kritiek heeft ontvangen met betrekking tot de betrouwbaarheid, zijn er inmiddels meerdere onderzoeken die hebben aangetoond dat het mogelijk is om nieuwe herinneren te vormen op basis van suggesties (Scoboria et al., 2017).

Terug naar de herinnering van Rutte. Het lijkt een mogelijkheid te zijn dat Rutte een nieuwe herinnering heeft gevormd waarin hij niet over Omtzigt heeft gesproken. Echter, gezien het gesprek met de verkenners een gebeurtenis is die Rutte echt heeft meegemaakt, ligt het meer voor de hand dat de herinnering aan deze gebeurtenis is beïnvloed door externe factoren. 

Recent onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat de emotionele lading van een gebeurtenis invloed heeft op hoe wij onze gebeurtenissen herinneren (Kersten et al., 2021). De onderzoekers toonden dit aan door middel van video’s, waarin acteurs ofwel een neutrale actie (bijvoorbeeld het maken van havermoutpap) ofwel een negatieve actie (bijvoorbeeld het doden van een kakkerlak) uitvoerden. Wanneer participanten na het zien van de video’s de juiste acteurs aan de door hen uitgevoerde actie moesten koppelen, waren zij hier beter toe in staat wanneer de acteur een neutrale actie had uitgevoerd dan wanneer de acteur een negatieve actie had uitgevoerd. Een negatieve emotionele lading lijkt er dus voor te zorgen dat participanten gebeurtenissen minder goed kunnen herinneren. Bovendien lieten Kersten en collega’s in een tweede experiment zien dat dit effect beïnvloed werd door de emotionele lading van eerdere gebeurtenissen. Wanneer een acteur namelijk eerder een negatief geladen actie had uitgevoerd in een video zorgde dit ervoor dat participanten een volgende video, waarin deze acteur een neutrale actie uitvoerde, minder accuraat konden herinneren. Het effect van emotionele lading op herinneringen lijkt dus door te werken in volgende gebeurtenissen. 

Als we het effect van emotionele lading betrekken op de herinnering van Rutte, lijkt het dus een mogelijkheid dat het gesprek met de verkenners dermate negatief is geweest dat de herinnering van Rutte werd beïnvloed. Naast de emotionele lading van een gebeurtenis is er echter nog een andere factor die van invloed kan zijn geweest. Namelijk, de menselijke behoefte om onszelf te zien als morele wezens. 

Zo lieten Carlson en collega’s (2020) met hun experimenten zien dat wanneer participanten geld moesten verdelen tussen henzelf en een ander, de herinnering van participanten over hun eigen gulheid niet overeenkwam met hoe gul zij eigenlijk waren geweest. Participanten herinnerden zich namelijk dat zij meer geld aan de ander hadden gegeven dan dat zij daadwerkelijk hadden gedaan. Dit was zelfs het geval wanneer participanten geld konden verdienen door zo accuraat mogelijk te zijn in hun herinnering. Bovendien werd er aangetoond dat de mate waarin de gulheid afweek van wat de participant als eerlijk beschouwde een goede voorspeller was van de herinnering van gulheid. Oftewel, wanneer participanten negatief afweken van wat zij zelf als een eerlijke verdeling beschouwden, bleken zij zichzelf te herinneren als guller dan dat zij eigenlijk waren geweest. Dit onderzoek laat dus zien dat wanneer onze acties in strijd zijn met ons morele zelfbeeld, herinneringen van gebeurtenissen wel eens minder accuraat zouden kunnen zijn om dit zelfbeeld te beschermen.

Was het Rutte zijn behoefte om zijn morele zelfbeeld te behouden? Was het de emotionele lading van het gesprek? Of was het toch gewoon een smoes? We zullen het waarschijnlijk nooit weten. Maar bedenk je de volgende keer wanneer je sleutels op een andere plek liggen dan je dacht, dat niet alleen de herinneringen van onze demissionair premier, maar ook onze eigen herinneringen niet onfeilbaar zijn. 

Referenties

Carlson, R. W., Maréchal, M. A., Oud, B., Fehr, E., & Crockett, M. J. (2020). Motivated misremembering of selfish decisions. Nature communications, 11(1), 1-11.

Kersten, A. W., Earles, J. L., Vernon, L. L., McRostie, N., & Riso, A. (2021). Negative emotion increases false memory for person/action conjunctions. Cognition and Emotion, 1-16.

Nichols, R. M., & Loftus, E. F. (2019). Who is susceptible in three false memory tasks?. Memory, 27(7), 962-984.

Scoboria, A., Wade, K. A., Lindsay, D. S., Azad, T., Strange, D., Ost, J., & Hyman, I. E. (2017). A mega-analysis of memory reports from eight peer-reviewed false memory implantation studies. Memory, 25(2), 146-163.

NOS. (2021, 25 Maart). Rutte: Kaag en ik hebben tijdens verkenning niets gezegd over CDA-Kamerlid Omtzigt. NOS. https://nos.nl/artikel/2374158-rutte-kaag-en-ik-hebben-tijdens-verkenning-niets-gezegd-over-cda-kamerlid-omtzigt