De contradictie van sport als middel voor maatschappelijke doeleinden: inclusie impliceert niet automatisch gelijkheid
Tal van topsporters gaven afgelopen zomer het beste van zichzelf tijdens het grootste sportevenement ter wereld, de Olympische Spelen. Met een meer evenwichtig sportprogramma en aandacht voor gelijke media-aandacht, betrof Parijs 2024 de meest gendergelijke Spelen ooit (De Bosscher et al., 2024). Toch is er anno 2024 nergens meer genderongelijkheid dan in de sport, in alle facetten en op elk niveau. Een interessante contradictie, want het universele podium van sport wordt vaak naar voren geschoven als hét middel voor maatschappelijke vooruitgang binnen en buiten de lijnen van het sportveld.
Vrouwelijke rolmodellen voor een gendergelijke sporttoekomst
Het enthousiasme waarmee vrouwelijke atleten na afloop van de Olympische Spelen publiekelijk en koninklijk werden gehuldigd in tal van landen doet vermoeden dat vrouwelijke topsporters meer en meer als idolen worden gezien. Europees onderzoek laat zien dat 41,3% van de mensen fan is van een Olympische topsporter. Binnen deze 41,3% gaf bijna de helft van de Europese participanten (46,8%) aan fan te zijn van een vrouwelijke topsporter (De Bosscher et al., 2022). In tegenstelling tot eerdere onderzoeken binnen dit onderwerp, toonden de resultaten van dit Europese onderzoek aan dat mannelijke topsporters niet vaker worden gezien als rolmodel dan vrouwelijke topsporters. Onder de deelnemers die fan zijn van een vrouwelijke topsporter, was 45,9% man. Belangrijke resultaten, want representatie van vrouwensport is een sterke strategie voor het scheppen van een meer gendergelijke realiteit. Rolmodellen van eenzelfde geslacht kunnen namelijk een belangrijke inspirerende en motiverende rol spelen in het streven naar een gendergelijke sporttoekomst: “She needs to see it to be it”.
De contradictie van sport als middel voor gendergelijkheid
Bovenstaand onderzoek toont dat Europeanen, zowel mannen als vrouwen, vrouwelijke topsporters toejuichen, een niet te onderschatten maatschappelijke vooruitgang in de strijd tegen een historisch scheefgegroeide situatie van genderongelijkheid. Toch is er nog werk aan de winkel, of op z’n sports gesteld, de weg naar doel is nog lang. Er zit namelijk een belangrijke contradictie in sport als middel voor gendergelijkheid. Onderzoeker Meier (2015) belicht het concept ‘genderheroïsme’, dat de traditionele rolpatronen van mannen en vrouwen in de sport benadrukt. Sport wordt gezien als een arena die de heersende vormen van dominante mannelijkheid nog steeds versterkt en reproduceert (Bryan et al., 2021). Dergelijke overtuigingen leiden ertoe dat er hogere eisen worden gesteld aan vrouwelijke sporters dan aan hun mannelijke collega’s. Met andere woorden: vrouwen moeten zich harder bewijzen voor eenzelfde erkenning. Oosterbaan en Prange (2018) spreken over de ‘democratieparadox’, een situatie waarbij vrouwensport enerzijds richting gelijkheid beweegt, maar anderzijds als een ‘bedreiging' voor de mannensport wordt gezien. De democratieparadox leidt tot spanningen omdat de vooruitgang van vrouwensport niet alleen de bestaande machtsverhoudingen in de sportwereld uitdaagt, maar ook weerstand oproept bij degenen die vrezen dat de aandacht voor vrouwensport ten koste gaat van de dominantie of status van mannensport. Culvin en Bowes (2023) waarschuwen daarom om de groei, ontwikkeling en toenemende kansen voor vrouwen in de sport met voorzichtigheid te benaderen. Inclusie is namelijk niet hetzelfde als gelijkheid.
Speelveld van de toekomst: blijft gendergelijkheid in de sport een utopie?
Ondanks de geboekte progressie blijft de contradictie van sport als middel voor gendergelijkheid onmiskenbaar: hoewel vrouwelijke rolmodellen steeds meer op de voorgrond treden en de vertegenwoordiging van vrouwensport groeit, blijft de heersende dominantie van mannen in de sport een struikelblok voor echte gelijkheid. Inclusie betekent namelijk niet automatisch gelijkheid. Beleidsmakers, sportinstellingen en media spelen een cruciale rol in het creëren van een gelijker speelveld voor vrouwen in de sport. Deze instanties hebben niet alleen de mogelijkheid om de representatie van vrouwen in de sport te versterken, maar ook de verantwoordelijkheid om structurele ongelijkheden op alle niveaus actief aan te pakken. Om sport effectief in te zetten als middel voor maatschappelijke vooruitgang en gelijkheid, moeten beleidsplannen en actiepunten — zoals vrouwelijke participatie, vergoeding, stereotypering en beeldvorming — doordacht zijn en rekening houden met de verschillende aspecten van gender in de sport.
Referenties
Bryan, A., Pope, S., & Rankin-Wright, A. J. (2021). On the periphery: Examining women’s exclusion from core leadership roles in the “extremely gendered” organization of men’s club football in England. Gender & Society, 35(6), 940–970. https://doi.org/10.1177/08912432211046318
Culvin, A., & Bowes, A. (2023). Women’s football in a global, professional era. Emerald Group Publishing.
De Bosscher, V., Shibli, S., Smismans, S., Weber, A. Ch., et al. (2024). Paris 2024: Evaluation of the elite sport expenditure and success of 17 nations. Owl Press. Gent.
De Bosscher, V., Smismans, S., Praet, L., Gielens, E., & Derom, I. (2022). Athletes4Society: Population survey – results report. https://spliss.research.vub.be/athletes-4-society
Meier, M. (2015). The value of female sporting role models. Sport in Society, 18(8), 968–982. https://doi.org/10.1080/17430437.2014.997581
Oosterbaan, N., & Prange, M. (2018). Vrouwenvoetbal in Nederland: Spiegel en katalysator van maatschappelijke verandering. Klement, Uitgeverij.
Auteur(s) van het artikel
Sofie Smismans
Sofie Smismans is onderzoeker en docent aan de Faculteit Lichamelijke Opvoeding en...more