Tijdschriftissue 2 2020 / Special Issue Coronavirus

Angst voor het coronavirus: wat zijn de oorzaken, voorspellers en gevolgen?

• geschreven door Gaëtan Mertens & Stefanie Duijndam

De huidige pandemie zorgt ervoor dat veel mensen zich meer ongerust of angstig voelen. Maar waarvoor zijn we precies angstig? Zijn we vooral bang om ziek te worden of is er een andere reden? Welke gevolgen draagt deze angst met zich mee en wie heeft er het meeste last van? In dit artikel gaan we dieper in op deze verschillende vragen rond angst voor het coronavirus.

Afbeelding van: https://www.flickr.com/photos/87249144@N08/49727492728/sizes/o/

 

Angst is een nuttige emotie vanuit een evolutionair oogpunt: het ervaren van angst helpt ons om te gaan met een potentieel gevaarlijke situatie of om deze uit de weg te gaan. Het ligt dan ook in de lijn der verwachting dat de huidige coronavirus- (COVID-19) pandemie bijdraagt aan het ervaren van meer angst in het dagelijks leven. Het coronavirus is immers een potentieel gevaar voor onze eigen gezondheid, de gezondheid van onze geliefden en de samenleving. Dit idee wordt bevestigd in een Belgische studie uitgevoerd door het onderzoekscentrum voor volksgezondheid in april 2020, waarbij de onderzoekers vonden dat het aantal mensen met angst- en depressie-klachten bijna was verdubbeld ten opzichte van een vergelijkbare studie in 2018 (Sciensano, 2020). In dit artikel gaan we dieper in op de oorzaken en gevolgen van aanhoudende angst voor het coronavirus.

Oorzaken van angst voor het coronavirus

De meest aannemelijke reden waarom mensen zich zorgen maken over het coronavirus is dat ze denken dat ze zelf besmet kunnen worden en zouden kunnen sterven aan het virus. Echter, een recente studie uitgevoerd in maart 2020 wees uit dat dit idee niet helemaal klopt (Mertens et al., 2020). Daarin werd gevonden dat de deelnemers veel verschillende zorgen rapporteerden rond het coronavirus. De meest gerapporteerde zorg was dat geliefden (ouders, grootouders) besmet zouden kunnen worden. Andere zorgen hadden betrekking op de gevolgen voor de zorgverlening, de economie en de maatschappij. Zorgen over de eigen gezondheid kwamen pas op de 5e plaats. Hierbij moeten we wel vermelden dat deze studie voornamelijk jonge (20-40 jaar) en gezonde mensen betrof, wat de resultaten wellicht wat vertekent omdat dit geen risicogroep is en de angst om ernstig ziek te worden of te sterven dus minder reëel is.

 

Een andere oorzaak van angst voor het coronavirus is onzekerheid. Er blijven veel onduidelijkheden bestaan rond het coronavirus, zoals of er een tweede golf komt, of er snel een vaccin beschikbaar zal zijn zodat het normale leven weer voortgezet kan worden en hoe de maatregelen van de overheid zullen evolueren. Ook indirect draagt het coronavirus bij tot meer onzekerheid doordat de pandemie gevolgen heeft voor de economie, werkeloosheid en dagelijkse routines (zoals school en sport) (Godinic et al., 2020). Onzekere mensen zijn vaak ook angstiger (Carleton, 2016; Lissek et al., 2006) en zeker langdurige onzekerheid kan daardoor leiden tot een toename van stress en fysieke en mentale klachten.

Psychologische voorspellers van verhoogde angst voor het coronavirus

Niet iedereen maakt zich echter in dezelfde mate zorgen. Mensen die zich in het algemeen al vaker zorgen maken (Asmundson & Taylor, 2020b; Mertens et al., 2020; Satici et al., 2020) en mensen die hun gezondheid als slecht inschatten (Wang et al., 2020) ervaren meer angst voor het coronavirus. Daarnaast lijken er ook geslachtsverschillen te bestaan: vrouwen maken zich vaker zorgen over het coronavirus dan mannen (Broche-Pérez et al., 2020; Liu et al., 2020; Tzur Bitan et al., 2020).

Ook is het gebruik van (sociale) media gelinkt aan meer angst voor het coronavirus. Mensen die aangaven vaker traditionele en sociale media te gebruiken hadden meer last van angst voor het coronavirus (Chao et al., 2020; Mertens et al., 2020). Niet iedereen ervaart dus angst voor het coronavirus op dezelfde manier. Voornamelijk mensen met angstige persoonlijkheidstrekken, mensen die deel uitmaken van een risicogroep, vrouwen en mensen die veel gebruik maken van (sociale) media lijken, op basis van de tot nu toe beschikbare studies, meer angst te ervaren voor het coronavirus.

Psychosociale gevolgen van angst voor het coronavirus

Aanhoudende angst voor het coronavirus kan verschillende negatieve gevolgen hebben voor de mentale gezondheid (Asmundson & Taylor, 2020a; Holmes et al., 2020). Zo hebben mensen met meer angst voor het coronavirus (indirect) een groter risico op het ontstaan van psychische aandoeningen, zoals angststoornissen (Asmundson & Taylor, 2020a) en depressie (Lee et al., 2020), dan minder angstige mensen. De angst zou zelfs tot meer zelfdoding kunnen leiden (Gunnell et al., 2020). Omdat de stress en angst voor het coronavirus niet door iedereen even sterk worden ervaren, zullen ook de gevolgen op langere termijn niet hetzelfde zijn voor verschillende groepen. Medewerkers van ziekenhuizen die direct geconfronteerd werden met de tragische gevolgen van de coronavirus- pandemie zijn bijvoorbeeld kwetsbaarder voor het ontwikkelen van negatieve psychische gevolgen (Lu et al., 2020; Simione & Gnagnarella, 2020).

Verder heeft angst voor het coronavirus niet alleen invloed op de mentale, maar ook op de lichamelijke gezondheid. Recent onderzoek laat zien dat mensen met verhoogde angst voor het coronavirus ook meer lichamelijke symptomen ervaren, zoals vermoeidheid, pijn en problemen met het maag-darmkanaal (Shevlin et al., 2020), alsook slapeloosheid (Voitsidis et al., 2020). 

Tot slot kunnen er naast mentale en lichamelijke gezondheidsproblemen ook problemen ontstaan voor de maatschappij, zoals vertraagd economisch herstel, maatschappelijke onrust en vooroordelen (Melnick & Ioannidis, 2020; Sorokowski et al., 2020). Ook het te vroeg opheffen van de veiligheidsmaatregelen kan echter zorgen en angst met zich meebrengen, omdat de kans op besmetting op die manier weer groter wordt. Een gevolg van aanhoudende angst is dat mensen geneigd zijn om bepaalde producten (zoals medicatie, gezichtsmaskers, handreinigingsmiddel) te “hamsteren”, wat kan resulteren in tekorten in supermarkten of een gebrek aan producten voor de reguliere medische zorg (Asmundson & Taylor, 2020a).

Toch is het ook van belang om stil te staan bij het nut en de positieve gevolgen van angst. Zo kan angst ook helpen om de juiste stappen te nemen om verspreiding van het coronavirus tegen te gaan. Zo vonden twee recente studies inderdaad dat het ervaren van meer angst voor het coronavirus ervoor zorgt dat mensen zich beter aan de veiligheidsmaatregelen houden, zoals afstand houden van elkaar en regelmatig de handen wassen (Harper et al., 2020; Yıldırım et al., 2020).

Samenvatting en conclusie

De coronavirus pandemie veroorzaakt heel wat angst, onzekerheid en stress, die op hun beurt dan weer kunnen leiden tot allerhande psychische, fysieke en maatschappelijke gevolgen. Niet iedereen ervaart angst in dezelfde mate. Onder andere mensen die veel sociale media gebruiken, ervaren meer angst voor het coronavirus. Het kan dus helpen om af en toe uit te loggen als je minder angst wil ervaren. Ook zijn risico’s voor geliefden, gevolgen voor de zorgvoorzieningen en onzekerheid sterk gelinkt aan angst voor het coronavirus. Angst heeft echter ook zeker een nut: het leidt tot veiligheidsgedragingen en maatregelen die ons kunnen beschermen tegen het virus. Het is dus van belang een goede balans te vinden: angst kan te ver doorslaan en allerlei negatieve gevolgen hebben, maar een gezonde hoeveelheid angst motiveert ons om voorzichtig en verantwoord om te springen met de coronavirus- pandemie.

 

Referenties

Asmundson, G. J. G., & Taylor, S. (2020a). Coronaphobia: Fear and the 2019-nCoV outbreak. Journal of Anxiety Disorders, 70, 102196. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2020.102196

Asmundson, G. J. G., & Taylor, S. (2020b). How health anxiety influences responses to viral outbreaks like COVID-19: What all decision-makers, health authorities, and health care professionals need to know. Journal of Anxiety Disorders, 71, 102211. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2020.102211

Broche-Pérez, Y., Fernández-Fleites, Z., Jiménez-Puig, E., Fernández-Castillo, E., & Rodríguez-Martin, B. C. (2020). Gender and Fear of COVID-19 in a Cuban Population Sample. International Journal of Mental Health and Addiction. https://doi.org/10.1007/s11469-020-00343-8

Chao, M., Xue, D., Liu, T., Yang, H., & Hall, B. J. (2020). Media use and acute psychological outcomes during COVID-19 outbreak in China. Journal of Anxiety Disorders, 74, 102248. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2020.102248

Godinic, D., Obrenovic, B., & Khudaykulov, A. (2020). Effects of Economic Uncertainty on Mental Health in the COVID-19 Pandemic Context: Social Identity Disturbance, Job Uncertainty and Psychological Well-Being Model. International Journal of Innovation and Economic Development, 6(1), 61–74. https://doi.org/10.18775/ijied.1849-7551-7020.2015.61.2005

Gunnell, D., Appleby, L., Arensman, E., Hawton, K., John, A., Kapur, N., Khan, M., O’Connor, R. C., Pirkis, J., Appleby, L., Arensman, E., Caine, E. D., Chan, L. F., Chang, S.-S., Chen, Y.-Y., Christensen, H., Dandona, R., Eddleston, M., Erlangsen, A., … Yip, P. S. (2020). Suicide risk and prevention during the COVID-19 pandemic. The Lancet Psychiatry, 7(6), 468–471. https://doi.org/10.1016/S2215-0366(20)30171-1

Harper, C. A., Satchell, L. P., Fido, D., & Latzman, R. D. (2020). Functional Fear Predicts Public Health Compliance in the COVID-19 Pandemic. International Journal of Mental Health and Addiction, 70 3)(5), 1. https://doi.org/10.1007/s11469-020-00281-5

Holmes, E. A., O’Connor, R. C., Perry, V. H., Tracey, I., Wessely, S., Arseneault, L., Ballard, C., Christensen, H., Cohen Silver, R., Everall, I., Ford, T., John, A., Kabir, T., King, K., Madan, I., Michie, S., Przybylski, A. K., Shafran, R., Sweeney, A., … Bullmore, E. (2020). Multidisciplinary research priorities for the COVID-19 pandemic: a call for action for mental health science. The Lancet Psychiatry. https://doi.org/10.1016/S2215-0366(20)30168-1

Lee, S. A., Jobe, M. C., & Mathis, A. A. (2020). Mental health characteristics associated with dysfunctional coronavirus anxiety. Psychological Medicine, 1–2. https://doi.org/10.1017/S003329172000121X

Liu, N., Zhang, F., Wei, C., Jia, Y., Shang, Z., Sun, L., Wu, L., Sun, Z., Zhou, Y., Wang, Y., & Liu, W. (2020). Prevalence and predictors of PTSS during COVID-19 outbreak in China hardest-hit areas: Gender differences matter. Psychiatry Research, 287, 112921. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2020.112921

Lu, W., Wang, H., Lin, Y., & Li, L. (2020). Psychological status of medical workforce during the COVID-19 pandemic: A cross-sectional study. Psychiatry Research, 288, 112936. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2020.112936

Melnick, E. R., & Ioannidis, J. P. A. (2020). Should governments continue lockdown to slow the spread of covid-19? BMJ, m1924. https://doi.org/10.1136/bmj.m1924

Mertens, G., Gerritsen, L., Duijndam, S., Salemink, E., & Engelhard, I. M. (2020). Fear of the coronavirus (COVID-19): Predictors in an online study conducted in March 2020. Journal of Anxiety Disorders, 102258. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2020.102258

Satici, B., Saricali, M., Satici, S. A., & Griffiths, M. D. (2020). Intolerance of Uncertainty and Mental Wellbeing: Serial Mediation by Rumination and Fear of COVID-19. International Journal of Mental Health and Addiction. https://doi.org/10.1007/s11469-020-00305-0

Sciensano. (2020). COVID-19 gezondheidsenquête: Enkele voorlopige resultaten. https://www.sciensano.be/sites/www.wiv-isp.be/files/report_final_nl_0.pdf

Shevlin, M., Nolan, E., Owczarek, M., McBride, O., Murphy, J., Gibson Miller, J., Hartman, T. K., Levita, L., Mason, L., Martinez, A. P., McKay, R., Stocks, T. V. A., Bennett, K. M., Hyland, P., & Bentall, R. P. (2020). COVID‐19‐related anxiety predicts somatic symptoms in the UK population. British Journal of Health Psychology, bjhp.12430. https://doi.org/10.1111/bjhp.12430

Simione, L., & Gnagnarella, C. (2020). Differences between health workers and general population in risk perception, behaviors, and psychological distress related to COVID-19 spread in Italy. PsyArXiv. https://doi.org/10.31234/osf.io/84d2c

Sorokowski, P., Groyecka, A., Kowal, M., Sorokowska, A., Białek, M., Lebuda, I., Zdybek, P., & Karwowski, M. (2020). Information about pandemic increases negative attitudes toward foreign groups: a case of COVID-19 outbreak. PsyArXiv. https://doi.org/10.31234/osf.io/j23vt

Tzur Bitan, D., Grossman-Giron, A., Bloch, Y., Mayer, Y., Shiffman, N., & Mendlovic, S. (2020). Fear of COVID-19 scale: Psychometric characteristics, reliability and validity in the Israeli population. Psychiatry Research, 289, 113100. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2020.113100

Voitsidis, P., Gliatas, I., Bairachtari, V., Papadopoulou, K., Papageorgiou, G., Parlapani, E., Syngelakis, M., Holeva, V., & Diakogiannis, I. (2020). Insomnia during the COVID-19 pandemic in a Greek population. Psychiatry Research, 289, 113076. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2020.113076

Wang, C., Pan, R., Wan, X., Tan, Y., Xu, L., Ho, C. S., & Ho, R. C. (2020). Immediate Psychological Responses and Associated Factors during the Initial Stage of the 2019 Coronavirus Disease (COVID-19) Epidemic among the General Population in China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(5), 1729. https://doi.org/10.3390/ijerph17051729

Yıldırım, M., Geçer, E., & Akgül, Ö. (2020). The impacts of vulnerability, perceived risk, and fear on preventive behaviours against COVID-19. Psychology, Health & Medicine, 1–9. https://doi.org/10.1080/13548506.2020.1776891