In-Mind blog

Op vakantie mag ik lekker alles!

• geschreven door Anneloes Kip

De vakantieperiode is bij uitstek het moment om toe te geven aan verleidingen die je normaal gesproken probeert te vermijden of beperken. Dit gebeurt niet alleen vanuit impulsiviteit, maar kan ook moedwillig gebeuren wanneer we de keuze voor directe verlangens kunnen rechtvaardigen. Maar is het toegeven aan verleidingen dan altijd zo verschrikkelijk en desastreus?

^{Afbeelding van Pixabay.com (https://pixabay.com/nl/photos/italiaans-eten-tiramisu-italiaanse-2157246/)}

Koen en Linda zijn op vakantie. De ontspannen sfeer op het terras zorgt ervoor dat Koen verlangt naar nicotine, maar omdat hij drie weken geleden is gestopt met roken zijn sigaretten een "verboden verleiding". Aan de andere kant van de tafel verlangt Linda naar een toetje, maar omdat zij op dieet is, is een calorierijk dessert niet de meest verstandige keuze. Wanneer de ober komt, denkt Linda: “Ik heb mezelf al genoeg ingehouden voordat de vakantie begon” en bestelt de tiramisu. Ondertussen houdt Koen zichzelf voor dat hij één sigaret verdient om de vakantie te vieren. Ook hij zwicht en vraagt om een sigaret aan de man aan de tafel naast hen. 

Veel mensen hebben moeite met het weerstaan van verleidingen die ten koste gaan van hun gezondheidsdoelen. Denk bijvoorbeeld aan sigaretten wanneer je probeert te stoppen met roken, het kijken naar series wanneer je eigenlijk zou moeten slapen, of het eten van taart wanneer je aan het diëten bent. Maar wie op vakantie is, heeft natuurlijk helemaal geen zin om zich continu in te houden! 

De vakantieperiode is bij uitstek het moment om toe te geven aan verleidingen, die je normaal gesproken probeert te vermijden of beperken. Men denkt vaak dat mensen zwichten voor verleidingen vanuit impulsiviteit (Bijv., Hofmann, Friese & Wiers, 2008). Recent onderzoek laat echter zien dat mensen ook moedwilllig kunnen toegeven aan verleidingen, wanneer de context hier een rechtvaardiging voor geeft (De Witt Huberts, Evers & de Ridder, 2012). Zulke rechtvaardigingen worden ook wel omschreven als persoonlijke redenen of excuses om (tijdelijk) van lange termijn doelen af te stappen, om toe te geven aan directe verlangens.

Ter illustratie: “Ik verdien iets lekkers, want ik ben op vakantie met familie“, “Ik heb zo hard gewerkt voor de vakantie, nu mag ik  wel een drankje”. Het actief inzetten van dit soort rechtvaardigingen zorgt mogelijk voor minder negatieve gevoelens, zoals schuld of spijt, die ons normaal gesproken weerhouden om van onze doelen af te wijken (Bijv., Connolly & Zeelenberg, 2002; Reb, & Connolly, 2010). Bovendien kan het gebruiken van een bepaalde rechtvaardiging aanleiding geven om dit vaker te doen. Zo kan Koen telkens opnieuw de keuze maken om een sigaret te roken om dezelfde reden: “Ik ben op vakantie”.  Wanneer mensen zoals Koen en Linda regelmatig gebruik maken van rechtvaardigingen om toe te geven aan verleidingen, kan dit op den duur nadelige gevolgen hebben voor hun gezondheid (De Ridder, Lensvelt-Mulders, Finkenauer, Stok, & Baumeister, 2012).

In meer extreme gevallen kan het er zelfs toe leiden dat mensen hun gezondheidsdoelen volledig opgeven. Bekend van onderzoek onder ‘lijners’, wordt dit volledig loslaten van een doel na het eenmaal te hebben overtreden ook wel het “What the hell effect” genoemd (Herman & Mack, 1975). 

Maar is het toegeven aan verleidingen dan altijd zo verschrikkelijk en desastreus? Nee. Een keer ‘zondigen' hoeft lang niet altijd nadelige gevolgen te hebben voor een lange termijn doel (Prinsen, Dohle, Evers, De Ridder, & Hofmann, 2018). Sommige onderzoekers benadrukken juist dat het soms wellicht beter is om de teugels te laten vieren in vergelijking met het altijd maar inhouden van verlangens, omdat het daarna hernieuwde motivatie geeft en kan helpen om doelen beter vol te houden op de lange termijn (Coelho do Vale, Pieters, & Zeelenberg, 2016; Prinsen, Evers, Wijngaards, van Vliet, & de Ridder, 2018). Op deze wijze kan de vakantieperiode voor sommige mensen dus helpen om daarna weer met volle energie en moed aan de slag te gaan met hun doelen. 

Bovendien wordt gedacht dat rechtvaardigingen soms juist kunnen voorkόmen dat mensen volledig van hun doelen afstappen. Een voorbeeld van dit idee komt terug in een studie onder vrouwelijke lijners met overgewicht die deelnamen aan twee verschillende dieetprogramma’s (Smith, O’ Neil, & Rhodes, 1999). Hierbij werd onder andere getest hoeveel mensen het doel behaalden en het dieetprogramma af rondden. De onderzoekers vergeleken deelnemers die, op basis van zelfrapportage, waren ingedeeld in drie verschillende denkwijzen over dieetovertredingen: Rationalisatie, Alles-of-niets denken en Matter-of-Degree. Binnen de groep die het dieetprogramma had afgerond, bleek dat het grootste aantal bestond uit deelnemers die de neiging hadden om na het overtreden van hun dieet excuseste bedenken voor dit ‘falen’ (Rationalisatie). Dit in vergelijking met deelnemers die meer geneigd waren zwart-wit te denken en een overtreding van het dieet als compleet falen te beschouwen (Alles-of-niets denkers) en met deelnemers die meer geneigd waren om rekening te houden met de mate waarin ze het dieet hadden overtreden (Matter-of-Degree) (Smith et al., 1999). Hieruit valt af te leiden dat rechtvaardigen mogelijk kan helpen om doelen na te blijven streven, door het toegeven aan verleidingen bijvoorbeeld te zien als een uitzondering (“Het was vanwege de vakantie”) in plaats van een persoonlijk gebrek aan zelfbeheersing, aldus Prinsen, Evers en De Ridder (2016). 

Het lijkt dus vooral belangrijk om na te gaan hoe je reageert op het overtreden van je doelen en wat dit voor jou persoonlijk in gang kan zetten.  Toegeven aan een verleiding is geen direct probleem wanneer je het toeschrijft aan een uitzondering of wanneer je daarna juist extra zin hebt om je doel verder na te streven. Maar je kunt de mist in gaan wanneer je geneigd bent om zwart-wit te denken naar aanleiding van een misstap. Ga in dat geval niet de hele vakantie los en probeer rechtvaardigingen strategisch toe te passen. Op deze manier kan een enkele keer toegeven aan een verleiding, omdat je op vakantie bent, juist extra motiveren. 

Referenties

Coelho do Vale, R., Pieters, R., & Zeelenberg, M. ( 2016). The benefits of behaving badly on occasion: Successful regulation by planned hedonic deviations. Journal of Consumer Psychology, 26, 17-28. doi: 10.1016/j.jcps.2015.05.001

Connolly, T., & Zeelenberg, M. (2002). Regret in decision making. Current Directions in Psychological Science, 11, 212-216. doi: 10.1111/1467-8721.00203

De Ridder, D. T., Lensvelt-Mulders, G., Finkenauer, C., Stok, F. M., & Baumeister, R. F. (2012). Review. Personality and Social Psychology Review, 16, 76-99. doi:10.1177/1088868311418749

De Witt Huberts, J. C., Evers, C., & De Ridder, D. T. (2012). License to sin: Selflicensing as a mechanism underlying hedonic consumption. European Journal of Social Psychology, 42, 490-496. doi: 10.1002/ejsp.861

Herman, C.P., & Mack, D. (1975). Restrained and unrestrained eating. Journal of Personality, 43, 646–660. doi: 10.1111/j.1467-6494.1975.tb00727.x

Hofmann, W., Friese, M., & Wiers, R. W. (2008). Impulsive versus reflective influences on health behavior: A theoretical framework and empirical review. Health Psychology Review, 2, 111-137. doi: 10.1080/17437190802617668

Prinsen, S., Dohle, S., Evers, C., de Ridder, D. T. D., & Hofmann, W. (2018). Introducing functional and dysfunctional self‐licensing: Associations with indices of (un) successful dietary regulation. Journal of personality. Advance online publication, 1-14, doi: 10.1111/jopy.12445

Prinsen, S., Evers, C., & de Ridder, D. T. D. (2016). Oops I did it again: Examining self licensing effects in a subsequent self-regulation dilemma. Applied Psychology: Health and Well-Being, 8, 104-126. doi: 10.1111/aphw.12064

Prinsen, S., Evers, C., Wijngaards, L., van Vliet, R., & de Ridder, D. T. D. (2018). Does Self-Licensing Benefit Self-Regulation Over Time? An Ecological Momentary Assessment Study of Food Temptations. Personality and Social Psychology Bulletin, 44, 914-927. doi:10.1177/0146167218754509

Reb, J., & Connolly, T. (2010). The effects of action, normality, and decision carefulness on anticipated regret: Evidence for a broad mediating role of decision justifiability. Cognition & Emotion, 24, 1405-1420. doi: 10.1080/02699930903512168

Smith, C.F., O’Neil, P.M., & Rhodes, S.K. (1999). Cognitive appraisals of dietary transgressions by obese women: Associations with self-reported eating behavior, depression,  and actual weight loss. International Journal of Obesity, 23, 231–237. doi: 10.1038/sj.ijo.0800778