Tijdschriftissue 1 2018

Vergeving bij kinderen

• geschreven door Reine van der Wal

Als je aan kinderen vraagt: “Wat vind je het allerbelangrijkste in je leven?” is het zeer waarschijnlijk dat de relatie met hun vrienden in de top-3 staat (Klinger, 1977).  Dit is niet zo verrassend: kinderen zijn sociale wezens die andere kinderen nodig hebben om gelukkig en gezond te zijn. De gevolgen van een gebrek aan vrienden zijn enorm, evenals de voordelen van het wél hebben van vrienden. De ironie is echter dat kinderen, juist door innig contact met vrienden, hevig gekwetst kunnen worden. Kinderen zijn nu eenmaal van nature soms egoïstisch, verbreken beloftes, zijn jaloers of liegen tegen elkaar. Al deze verschillende vormen van destructief gedrag kunnen gekwetste gevoelens oproepen en vriendschappen in gevaar brengen. Hoe houden kinderen hun vriendschappen in stand ondanks het gevaar dat op de loer ligt?

Afbeelding van Pixabay (https://pixabay.com/en/children-kids-play-path-sweet-839789/) CCO 1.0 (https://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0/deed.en)

Alhoewel de primaire reactie van kinderen meestal is om kwaad met kwaad te vergelden en degene die hen gekwetst heeft ook te kwetsen, is het voor het welzijn van het kind en de vriendschap beter om dat niet te doen en de ander te vergeven. Er wordt van vergeving gesproken wanneer negatieve gevoelens, gedachten en gedragingen ten opzichte van de dader in sterke mate omgezet zijn in positieve gevoelens, gedachten en gedragingen (McCullough et al., 1998). Vergeving herstelt dus gekwetste maar waardevolle relaties. Wat de oorzaken en gevolgen zijn van vergeving bij kinderen heeft nog nauwelijks aandacht gekregen binnen de sociale wetenschappen. Deze kennis is echter hard nodig om kinderen op jonge leeftijd te leren hoe ze moeten omgaan met gekwetste gevoelens waardoor relaties kunnen herstellen. Hier zullen kinderen hun leven lang profijt van hebben.

Hoe komt het dat sommige kinderen wel en sommige kinderen niet vergeven?

Over het algemeen zijn er vier brede categorieën te onderscheiden die de mate van vergeving tussen kinderen bepalen: karakteristieken van het kind, specifieke kenmerken van de relatie tussen het slachtoffer en de dader, de leeftijdsgenoten en de familiecontext. De onderzoeken die hieronder besproken worden richten zich grotendeels op kinderen tussen 9 en 12 jaar; kinderen die al snappen wat vergeving is (Denham, Neal, Wilson, Pickering, & Boyatzis, 2005).

Karakteristieken van het kind. Kinderen met meer zelf vertrouwen (Flanagan, Vanden Hoek, Ranter, & Reich, 2012), of met een aardige persoonlijkheid (agreeableness; Maio, Thomas, Fincham, & Carnelley, 2008) zijn doorgaans vergevingsgezinder. Daarnaast blijkt de mate van impulscontrole een belangrijke rol te spelen. Als kinderen gekwetst worden is de eerste neiging vaak om terug te slaan: de ander moet zich óók vervelend voelen. Het vergt controle om die wraakzuchtige impuls te onderdrukken. Kinderen die meer impulscontrole hebben blijken dan ook vergevingsgezinder naar kwetsende vriendjes (Van der Wal, Karremans, & Cillessen, 2014).

De relatie. De sterkte van de relatie tussen het slachtoffer en de dader is ook een bepalende factor voor de mate van vergeving van kinderen. Zo is herhaaldelijk aangetoond dat kinderen sneller iemand vergeven met wie ze sterk bevriend zijn (Van der Wal et al., 2014). Als kinderen gekwetst worden door een vriend denken ze eerder dat het per ongeluk was, worden ze minder boos, en zijn ze minder geneigd om de ander terug te pakken dan wanneer ze gekwetst worden door iemand met wie ze niet bevriend zijn (Peets, Hodges, & Salmivalli, 2013).

De leeftijdsgenoten. Zodra kinderen naar school gaan, brengen ze veel tijd door met leeftijdsgenoten. Naast eigenschappen van het kind zelf en de relatie tussen het slachtoffer en de dader, hangt de mate van vergeving van een kind ook af van zijn of haar positie ten opzichte van leeftijdsgenoten. In één van onze recente studies vonden we dat kinderen die een hogere sociale status hadden in de groep (“aardig worden gevonden”) vergevingsgezinder zijn (Van der Wal, Karremans, & Cillessen, 2017). Zou dit één van de redenen zijn waarom een aardig kind aardig gevonden wordt?

De familiecontext. Tot slot is de rol van de ouders niet te onderschatten. Ouders spelen een essentiële rol bij de ontwikkeling van anti- en prosociale gedragingen van hun kinderen (Ackerman et al., 2013). Zo zijn kinderen van ouders die veel ruzie maken met elkaar zelf ook agressiever tegen anderen (Fincham, Grych, & Osborn, 1994), terwijl kinderen van ouders die conflicten op een positieve manier oplossen (door het bijvoorbeeld uit te praten) socialer zijn (Ackerman et al., 2013). Op eenzelfde manier hebben ouders mogelijk invloed op de mate van vergeving van hun kinderen. Hier is nog geen direct bewijs voor, maar wat we al wel weten is dat ouders die vergevingsgezinder zijn naar elkaar ook meer vergeving bij hun kinderen waarnemen (Maio et al., 2008).

Deze vier bredere categorieën (het individu, de relatie tussen slachtoffer en dader, de leeftijdsgenoten en de familiecontext) bieden een gedegen uitgangspunt om onderzoek naar de totstandkoming van vergeving tussen kinderen voort te zetten.

Hebben kinderen baat bij vergeving?

Kinderen die níet in staat zijn anderen te vergeven, dus boos en agressief reageren op provocaties, hebben minder vrienden (Hubbard et al., 2002) en worden minder geaccepteerd door leeftijdsgenoten (Rose & Asher, 1999). Daar staat tegenover dat kinderen die wél vergeven in staat zijn stabiele relaties met leeftijdsgenoten te onderhouden. In één van onze studies zagen we dat kinderen die vergevingsgezinder waren zich prosocialer gedragen naar leeftijdsgenoten (Van der Wal et al., 2014). Prosociaal gedrag voorkomt mogelijk een negatieve spiraal van voortdurende ruzies, hetgeen zorgt voor het behoud van vriendschappen.

Niet alleen de vriendschap, ook het welzijn van het kind lijkt baat te hebben bij vergeving. Zo hangt vergeving positief samen met zelf vertrouwen en negatief met sociale angst (Flanagan et al., 2012). Daarnaast zijn vergevingsgezinde kinderen gelukkiger en meer tevreden met hun leven (Van der Wal, Karremans, & Cillessen, 2016), maar alleen wanneer de dader iemand is met wie het kind in principe graag een relatie wil voortzetten. Het niet kunnen vergeven van een vriend zorgt voor spanning en stress omdat het voortbestaan van de vriendschap op het spel komt te staan. Dit is minder relevant voor het wel of niet vergeven van iemand die geen vriend is. Daarom lijkt vooral het vergeven van vrienden impact te hebben op het welzijn van kinderen. Is het dan altijd goed om te vergeven? Waarschijnlijk niet; zodra een kind continu gekwetst wordt zonder dat er signalen gegeven worden voor verbetering (zoals excuses), gaat een vergevingsgezinde reactie ten koste van de zelfwaarde van het kind (Luchies, Finkel, McNulty, & Kumashiro, 2010).

Conclusie

Onderzoek naar vergeving bij kinderen staat letterlijk nog in de kinderschoenen en biedt dus veel mogelijkheden voor toekomstig onderzoek. Op welke leeftijd leren kinderen wat vergeving betekent? Werkt vergeving tegen pesten? En, hoe vergeven kinderen precies? Al deze vragen verdienen aandacht: vergeving blijkt keer op keer een uiterst succesvolle strategie om goed om te gaan met conflicten en ruzies. Het is misschien wel de enige manier om vriendschappen, die zo belangrijk zijn voor het welzijn van kinderen, te koesteren. Hoe mooi zou het zijn als we kinderen op jonge leeftijd konden leren om elkaar te vergeven!

Referenties

• Ackerman, R. A., Kashy, D. A., Donnellan, B., Neppl, T., Lorenz, F. O., & Conger, R. D. (2013). The interpersonal legacy of a positive family climate in adolescence. Psychological Science, 24, 243-250.
• Denham, S. A., Neal, K., Wilson, B. J., Pickering, S., & Boyatzis, C. J. (2005). Emotional development and forgiveness in children: Emerging evidence. In E. L. Worthington Jr (Ed.), Handbook of forgiveness (pp. 125-142). New York: Routledge, Taylor, & Francis.
• Fincham, F. D., Grych, J. H., & Osborne, L. N. (1994). Does marital conflict cause child maladjustment? Directions and challenges for longitudinal research. Journal of Family Psychology, 8, 128-140.
• Flanagan, K. S., Vanden Hoek, K. K., Ranter, J. M., & Reich, H. A. (2012). The potential of forgiveness as a response for coping with negative peer experiences. Journal of Adolescence, 35, 1215-1223.
• Hubbard, J. A., Smithmyer, C. M., Ramsden, S. R., Parker, E. H., Flanagan, K. D., Dearing, K. F., Relya, N., & Simons, R. F. (2002). Observational, physiological, and self-report measures of children’s anger: Relations to reactive versus proactive aggression. Child Development, 73, 1320-1329.
• Klinger, E. (1977). Meaning and void: Inner experience and the incentives in people’s lives. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Luchies, L. B., Finkel, E. J., McNulty, J. K., & Kumashiro, M. (2010). The doormat effect: When forgiving erodes self-respect and self-concept clarity. Journal of Personality and Social Psychology, 98, 734-749.
• Maio, G. R., Thomas, G., Fincham. F. D., & Carnelley, K. (2008). Unraveling the role of forgiveness in family relationships. Journal of Personality and Social Psychology, 94, 307-319.
• McCullough, M. E., Rachal, K. C., Sandage, S. J., Worthington, E. L., Jr., Brown, S. W., & Hight, T. L. (1998). Interpersonal forgiving in close relationships: II. Theoretical elaboration and measurement. Journal of Personality and Social Psychology, 75, 1586–1603.
• Peets, K., Hodges, E. V. E., & Salmivalli, C. (2013). Forgiveness and its determinants depending on the interpersonal context of hurt. Journal of Experimental Child Psychology, 114, 131-145.
• Rose, A. J., & Asher, S. R. (1999). Children’s goals and strategies in response to conflicts within friendship. Developmental Psychology, 35, 69-79.
• Van der Wal, R. C., Karremans, J. C., & Cillessen, A. H. N. (2014). It takes two to forgive: The interactive role of relationship value and executive control. Personality and Social Psychology Bulletin, 40, 803-815.
• Van der Wal, R. C., Karremans, J. C., & Cillessen, A. H. (2016). Interpersonal forgiveness and psychological well-being in late childhood. Merrill-Palmer Quarterly, 62, 1-21.
• Van der Wal, R. C., Karremans, J. C., & Cillessen, A. H. (2017). Causes and consequences of children’s forgiveness. Child Development Perspectives, 11, 97-101.