Tijdschriftissue 3 2019

Over de inrichting van cellencomplexen, verdachten en het politieverhoor

• geschreven door Koen Geijsen

De omgeving is van invloed op het gedrag en emoties van mensen. Zo ook de omgeving van een politiecellencomplex op verdachten die daar verblijven. Wat doet de omgeving met het psychisch welzijn van verdachten en hoe slapen zij? Belangrijke vragen, omdat een verminderd psychisch welzijn en slaapproblemen negatief van invloed kunnen zijn op het politieverhoor. Dit artikel gaat over de effecten van het verblijf in een politiecellencomplex op verdachten en de risico’s voor het politieverhoor.

Afbeelding van Pixabay (https://pixabay.com/photos/chainlink-fence-metal-wire-690503/)

Per jaar worden in Nederland ongeveer 240.000 mensen ingesloten in een politiecellencomplex (Inspectie Veiligheid & Justitie, 2015). De meesten van hen worden verdacht van het plegen van een strafbaar feit en moeten in het kader van een opsporingsonderzoek door de politie worden verhoord. Tot nu toe is nog niet veel bekend over wat het verblijf in een politiecellencomplex met mensen doet; wat de invloed van het verblijf op het psychisch welzijn en de kwaliteit van slaap van verdachten is bijvoorbeeld. Dit is belangrijk om te weten, omdat een verdachte in het nadeel is als hij of zij tijdens een politieverhoor een verminderd psychisch welzijn en slaapproblemen ervaart (Gudjonsson, 2003). 

De invloed van de psychische toestand van verdachten op een verhoor

Als een verdachte een verminderd psychisch welzijn ervaart en slecht slaapt, dan lopen politieagenten tijdens het politieverhoor de kans om onbetrouwbare informatie of zelfs een valse bekentenis van deze verdachte te verkrijgen (Gudjonsson, 2010). Er is het nodige onderzoek gedaan naar de invloed van stress op het geheugen. Hieruit blijkt onder andere dat mensen die veel stress ervaren, moeite hebben om gebeurtenissen uit het geheugen op te diepen (Günzel, Wolf, & Schwabe, 2013). Eenzelfde effect heeft slaapgebrek op het geheugen (Blagrove & Akehurst, 2000). Slaapproblemen bij verdachten kunnen zelfs psychische problemen verergeren (Baksheev, Thomas, & Ogloff, 2012). Dit betekent, dat wanneer een verdachte een verminderd psychisch welzijn en slaapproblemen ervaart, hij of zij tijdens een verhoor meer moeite heeft om de rechercheurs een gedetailleerde en accurate verklaring te geven. Ook hebben deze verdachten moeite om beslissingen te nemen, om vragen van rechercheurs te begrijpen en de consequenties van hun antwoorden te overzien (Gudjonsson, 2010). Kortom, verdachten met een verminderd psychisch welzijn of die slaapproblemen ervaren zijn eerder geneigd een valse bekentenis af te leggen (Frenda, Berkowitz, Loftus, & Fenn 2016; Gudjonsson, 2010).

De invloed van de omgeving op mensen

Een andere belangrijke factor die van invloed is op de betrouwbaarheid van een verklaringen van een verdachte, is de omgeving waar de verdachte zich bevindt. In de afgelopen jaren is veel onderzoek gedaan naar de invloed van de omgeving op het gedrag en de emoties van mensen – het vakgebied van omgevingspsychologen. Zo is steeds meer onderzoek gedaan naar de inrichting van onder andere gevangenissen, ziekenhuizen en zorginstellingen. Verschillende aspecten van de architectuur en het interieur van gevangenissen blijken van invloed te zijn op in welke mate gedetineerden zich misdragen, zoals de kleur van het interieur, de temperatuur en de hoeveelheid daglicht (Morris, Carriaga, Diamond, Leeper Piquero, & Piquero, 2012). Onderzoek naar ziekenhuizen en zorginstellingen heeft laten zien dat patiënten het verblijf daar als stressvol ervaren. Dit is onwenselijk, omdat daardoor de genezing langer duurt. Als een ruimte in een ziekenhuis wordt ingericht met natuurlijke materialen, planten of afbeeldingen van de natuur, er voldoende zonlicht de kamer binnenkomt en patiënten naar buiten kunnen kijken, en de temperatuur en luchtkwaliteit goed zijn, lijkt dit stress bij patiënten te kunnen verlagen. Hierdoor herstellen patiënten sneller en verblijven zij korter in een ziekenhuis, is de behandeling goedkoper en wordt bovendien het werkplezier van ziekenhuispersoneel verhoogd (Bell, Greene, Fisher, & Baum, 2001; Ulrich et al., 2008). 

Ander onderzoek richt zich op afdelingen voor acute opvang van psychiatrische patiënten. In deze instellingen wordt het gebruik van isolatiecellen afgebouwd. Deze cellen worden steeds vaker omgebouwd tot 'comfortkamers', waarbij zachte materialen, comfortabele meubels, muziek en verzachtende kleuren voor de inrichting worden gebruikt. Het effect hiervan is vaak dat patiënten minder angstig en agressief zijn en minder hallucinaties ervaren, waardoor escalatie van agressief gedrag kan worden voorkomen. De behandelaars komen daardoor ook eerder aan de behandeling van de patiënt toe (Steenbergen & Pinedo, 2016; Souverijn, 2009) 

De inrichting van Nederlandse politiecellencomplexen

Nederlandse politiecellencomplexen zijn voornamelijk ingericht met het oog op veiligheid en efficiëntie. Een politiecel heeft bijvoorbeeld een plastic matras, een stalen toiletpot en muren met een speciale coating, zodat alles gemakkelijk schoon te maken is. De tafel en stoel zijn vastgemaakt aan de vloer, zodat daar niet mee gegooid kan worden. Ook is nagedacht over hoe een verdachte na aankomst in een cellencomplex een zo kort en efficiënt mogelijke route naar de cel loopt. Dit gebeurt via de volgende route: vanuit een tijdelijke ophoudkamer via een fouilleringsruimte, een eventuele voorgeleidingsruimte waar een hulpofficier van justitie de aanhouding (arrestatie) op rechtmatigheid toetst, een ruimte waar een apparaat staat dat van verdachten een foto en vingerafdrukken vastlegt, naar een politiecel. 

Het zal daarom niet erg verbazen dat recent onderzoek heeft laten zien dat verdachten die in een politiecellencomplex verblijven slecht slapen. Gemiddeld gaven verdachten die in een politiecel sliepen een rapportcijfer 4,5 voor de kwaliteit van slaap, terwijl verdachten die voorafgaand aan het onderzoek thuis hadden geslapen een gemiddeld cijfer van 7,3 gaven. Ook bleken verdachten in een politiecellencomplex een verminderd psychisch welzijn te ervaren, en meer depressieve, angstige en stressgevoelens dan normaal (Geijsen, De Ruiter, & Kop, 2018). 

Kortom, het lijkt erop dat het verblijf in een politiecel nadelig voor verdachten kan uitpakken. Zij kunnen door slaapproblemen en een verminderd psychisch welzijn minder goed aan een politieverhoor deelnemen, hetgeen uiteindelijk mogelijke grote consequenties kan hebben, bijvoorbeeld als een verdachte onbetrouwbare informatie aan de rechercheurs geeft, of, zoals vermeld, een valse bekentenis aflegt (Gudjonsson, 2010). 

De toekomst: van politiecel naar politiehotel?

Wellicht zou de politie moeten overwegen, in navolging van bijvoorbeeld ziekenhuizen en instellingen met een acute psychiatrische opvang, om over te gaan tot het inrichten van politiecellencomplexen met meer comfort, waarmee zoveel mogelijk wordt geprobeerd slaapproblemen bij verdachten te voorkomen en hun psychisch welzijn te verhogen (Geijsen et al., 2018). Een verdachte die door de politie wordt verhoord is immers nog slechts verdacht en is nog niet veroordeeld. Het is van het grootste belang dat tijdens een verhoor zoveel mogelijk betrouwbare informatie van een verdachte wordt verkregen en dat valse bekentenissen worden voorkomen. De inrichting van een politiecellencomplex naar principes uit de omgevingspsychologie zou daarbij wellicht kunnen helpen.

Moet een politiecellencomplex dan een politiehotel worden? Nee, dat ook weer niet. In het verleden is wel eens voorgekomen dat verwarde, dakloze mensen, die zich bij verschillende opvanglocaties dusdanig hadden misdragen zodat zij daar niet meer welkom waren, tijdens de winterperiode de warmte en het relatieve comfort van een politiecel (en gratis eten en medicijnen) probeerden op te zoeken door een misdrijf te plegen, waarna de politie niet anders kon dan hen aanhouden en opsluiten. Deze mensen dwingen dus politie-opvang af omdat ze nergens anders meer terecht kunnen, maar horen in eerste instantie niet bij de politie thuis. Voor deze categorie ‘verdachten’ zijn comfortcellen duidelijk niet bedoeld. Desalniettemin is het inrichten van politiecellencomplexen met comfortcellen het overwegen waard – niet alleen vanuit een humaan perspectief, maar ook met het oog op rechtsbescherming van verdachten en een kwalitatief goed opsporingsonderzoek (Geijsen et al., 2018).

Literatuur

Bell, P.A., Green, Th.C., Fisher, J.D., & Baum, A. (2001). Environmental Psychology. New York: Routledge.

Frenda, S. J., Berkowitz, S. R., Loftus, E. F., & Fenn, K. M. (2016). Sleep deprivation and false confessions. Proceedings of the National Academy of Sciences, 113(8), 2047- 2050.

Geijsen, K., De Ruiter, C., & Kop, N. (2018). Identifying psychological vulnerabilities: Studies on police suspects mental health issues and police officers’ views. Cogent Psychology, 5(1), 1462133. Published online 19 April 2018. DOI: 10.1080/23311908.2018.1462133.

Geijsen, K., Kop, N., & De Ruiter, C. (2018). Overnachten in een politiecel: Een onderzoek naar het psychisch welzijn en slaapproblemen van verdachten. Tijdschrift voor Criminologie, 60(3), 312-326. DOI: 10.5553/TvC/0165182X2018060003003.

Gudjonsson, G. H. (2010). Psychological vulnerabilities during police interviews: Why are they important? Legal and Criminological Psychology, 15(2), 165-171. Inspectie Veiligheid en Justitie (2015). Arrestantenzorg Nederland: Landelijke Rapportage. Den Haag: Ministerie van Veiligheid en Justitie.

>Morris, R.G., Carriaga, M.L., Diamond, B., Leeper Piquero, N., & Piquero, A.R. (2012). Does prison strain lead to prison misbehavior? An application of general strain theory to inmate misconduct. Journal of Criminal Justice, 40(3), 194-201.

NHG (2019). Slaapproblemen en slaapmiddelen.Geraadpleegd via: https://www.nhg.org/standaarden/samenvatting/slaapproblemen-en-slaapmidd...

Souverijn, A. (2009). Een comfortroom voor psychiatrische patiënten. Tijdschrift voor Verpleegkundigen, 11(12),62-65.

Steenbergen, E. van, & Pinedo, D. (2016). Isoleercel: Van kaal hok tot comfortroom. NRC, 3 september 2016. Retrieved from: https://www.nrc.nl/nieuws/2016/09/03/isoleercel-van-kaal-hok-tot-comfort...

Ulrich, R.S., Zimring, C., Barch, X.Z., DuBose, J., Seo, H.B., Choi, Y.S. … Joseph, A. (2008). A review of the research literature on evidence-based healthcare design. Health Environments Research & Design, 1(3), 61-125.

Volksgezondheidenzorg (2019). Psychische gezondheid: preventie en zorg. Geraadpleegd via: https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/psychische-gezondheid/p...