In-Mind blog

Posttraumatische Stressstoornis en Cognitie: Een Complex Kip-of-Ei Vraagstuk

• geschreven door Sofia Diaz Villamil

Wist je dat 7 op de 10 mensen minstens één traumatische ervaring meemaken in hun leven (Kessler et al., 2017)? Dat is behoorlijk veel! Gelukkig ontwikkelt niet iedereen daarna een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Slechts 5% van de mensen krijgt ermee te maken (Koenen et al., 2017) en kampt met symptomen zoals flashbacks, vermijding van triggers en constante spanning (APA, 2013). Daarnaast hebben mensen met PTSS vaak ook last van concentratieproblemen, geheugenverlies en trage informatieverwerking (Scott et al., 2015). 

Dit roept een interessante vraag op: veroorzaakt PTSS deze cognitieve problemen, of maakt een zwakkere cognitieve functie je juist vatbaarder voor PTSS? Het antwoord is niet zo simpel, want uit onderzoek blijkt dat beide statements waar zijn. Deze wisselwerking beter begrijpen helpt ons niet alleen om meer te weten over PTSS, maar ook deze beter te behandelen en misschien zelfs te voorkomen.

Problemen met denken en onthouden als risicofactor

Onder cognitieve functies vallen zaken zoals waarnemen, denken, herinneren en plannen. Simpel gezegd: alles wat je nodig hebt om je dagelijkse leven te managen. Bij mensen met PTSS werken deze processen vaak minder goed. Het lastige is dat onderzoekers vaak pas na een trauma meten hoe iemands cognitieve vaardigheden ervoor staan. Dat maakt het moeilijk om te zeggen of deze problemen al aanwezig waren of het gevolg zijn van PTSS. 

Sommige studies volgen mensen over een langere periode, nog voordat ze een trauma meemaken. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij militairen, die aan het begin van hun carrière uitgebreide psychologische tests ondergaan. Uit deze onderzoeken blijkt dat mensen met een zwakker cognitief vermogen een grotere kans hebben om PTSS te ontwikkelen na een ingrijpende gebeurtenis (DiGangi et al., 2013). Maar er spelen meer factoren mee, zoals een verhoogde alertheid, piekergedrag en een vijandige houding. Interessant is dat deze eigenschappen vaak als symptomen van PTSS werden gezien. Nu wordt echter steeds vaker gedacht dat ze er ook al vóór het trauma waren en juist een risico vormen voor het ontwikkelen van PTSS (DiGangi et al., 2013).

Een vicieuze cirkel van PTSS en cognitieve achteruitgang 

Nieuw onderzoek wijst op een wederzijdse relatie: cognitieve problemen verhogen de kans op PTSS en PTSS verergert op zijn beurt de cognitieve problemen. Dit is een soort vicieuze cirkel. Zo toonde een studie uit 2018 aan dat militairen met een zwakker visueel geheugen ernstigere PTSS-symptomen ontwikkelden, terwijl ernstige PTSS op zijn beurt weer leidde tot een slechter geheugen en tragere reacties (Vasterling et al., 2018).

Een training om PTSS te voorkomen 

De behandeling van PTSS richt zich vooral op het verminderen van angstklachten en herbelevingen, maar het zou ook helpen om cognitieve problemen aan te pakken. Een veelbelovende methode is Cognitive Bias Modification (CBM), een training die negatieve denkpatronen aanpast.  Uit onderzoek blijkt dat dit kan helpen bij het verminderen van opdringerige gedachten en negatieve emoties (Woud et al., 2017). De grote vraag is of zulke technieken ook preventief kunnen werken. Zou training op cognitief vlak mensen met een hoger risico kunnen beschermen tegen PTSS? Dit wordt op dit moment verder onderzocht.

Wat betekent dit voor de toekomst?

De relatie tussen PTSS en cognitieve problemen is complexer dan we ooit dachten. Onderzoek wijst erop dat zwakkere cognitieve functies een risicofactor kunnen zijn voor het ontwikkelen van PTSS, terwijl PTSS op zijn beurt cognitieve functies verder kan verslechteren. Dit creëert een vicieuze cirkel die niet alleen invloed heeft op het dagelijks functioneren, maar ook op de effectiviteit van behandelingen. Door zowel de psychologische als de cognitieve aspecten van PTSS aan te pakken, kunnen we mogelijks niet alleen de symptomen beter behandelen, maar ook het risico op PTSS in de eerste plaats verkleinen. Dit maakt verder onderzoek naar preventieve en cognitieve therapieën essentieel voor de toekomst.

Referenties

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (Fifth Edition). American Psychiatric Association. https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596

DiGangi, J. A., Gomez, D., Mendoza, L., Jason, L. A., Keys, C. B., & Koenen, K. C. (2013). Pretrauma risk factors for posttraumatic stress disorder: A systematic review of the literature. Clinical Psychology Review, 33(6), 728–744. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2013.05.002

Kessler, R. C., Aguilar-Gaxiola, S., Alonso, J., Benjet, C., Bromet, E. J., Cardoso, G., Degenhardt, L., De Girolamo, G., Dinolova, R. V., Ferry, F., Florescu, S., Gureje, O., Haro, J. M., Huang, Y., Karam, E. G., Kawakami, N., Lee, S., Lepine, J.-P., Levinson, D., … Koenen, K. C. (2017). Trauma and PTSD in the WHO World Mental Health Surveys. European Journal of Psychotraumatology, 8(sup5), 1353383. https://doi.org/10.1080/20008198.2017.1353383

Koenen, K. C., Ratanatharathorn, A., Ng, L., McLaughlin, K. A., Bromet, E. J., Stein, D. J., Karam, E. G., Ruscio, A. M., Benjet, C., Scott, K., Atwoli, L., Petukhova, M., Lim, C. C. W., Aguilar-Gaxiola, S., Al-Hamzawi, A., Alonso, J., Bunting, B., Ciutan, M., de Girolamo, G., … Kessler, R. C. (2017). Posttraumatic stress disorder in the World Mental Health Surveys. Psychological Medicine, 47(13), 2260–2274. https://doi.org/10.1017/S0033291717000708

Scott, J. C., Matt, G. E., Wrocklage, K. M., Crnich, C., Jordan, J., Southwick, S. M., Krystal, J. H., & Schweinsburg, B. C. (2015). A quantitative meta-analysis of neurocognitive functioning in posttraumatic stress disorder. Psychological Bulletin, 141(1), 105–140. https://doi.org/10.1037/a0038039

Vasterling, J. J., Aslan, M., Lee, L. O., Proctor, S. P., Ko, J., Jacob, S., & Concato, J. (2018). Longitudinal Associations among Posttraumatic Stress Disorder Symptoms, Traumatic Brain Injury, and Neurocognitive Functioning in Army Soldiers Deployed to the Iraq War. Journal of the International Neuropsychological Society : JINS, 24(4), 311–323. https://doi.org/10.1017/S1355617717001059

Woud, M. L., Verwoerd, J., & Krans, J. (2017). Modification of cognitive biases related to posttraumatic stress: A systematic review and research agenda. Clinical Psychology Review, 54, 81–95. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2017.04.003