Tijdschriftissue 2 2022

Ayahuasca als remedie tegen stress en depressie?

• geschreven door Kim van Oorsouw

In Nederland kan je op verschillende plekken een ayahuasca-ceremonie boeken, en daar wordt veelvuldig gebruik van gemaakt, zowel door mensen op zoek naar zingeving of stressreductie, als door mensen die kampen met ernstige depressie. Waarom zoeken steeds meer mensen hun heil in plantmedicijnen zoals ayahuasca en wat doet ayahuasca precies?

Afbeelding: https://www.flickr.com/photos/jairinflas/11949706744

In oktober 2019 oordeelde het Gerechtshof Amsterdam dat ayahuasca, de hallucinogene plant uit Zuid-Amerika, een bedreiging is voor de volksgezondheid, waarop ze het gebruik ervan verbood. Tot daarvoor had de Santo Daime kerk, een Braziliaans kerkgenootschap met zetels in Amsterdam en Den Haag, een gedoogstatus om ayahuasca als sacrament in hun kerkdiensten aan te bieden. Dat is nu voorbij.

Het hof baseerde zich in haar uitspraak onder meer op de bijwerkingen van ayahuasca zoals braken en hallucinaties. Een ander risico dat in de uitspraak werd meegenomen, betreft de toename van het ongecontroleerde gebruik van het middel. Sinds tientallen jaren wordt ayahuasca namelijk in Nederland aangeboden in een ceremoniële setting voor mensen die op zoek zijn naar bewustwording, zingeving, of genezing van verslaving of depressie. Er zijn geen richtlijnen rondom aanbod en gebruik, en in de media verschenen de afgelopen jaren enkele overlijdensberichten door het gebruik van ayahuasca (Heesterbeek, 2022; Steenberghe, 2020, van der Lee, 2021; ECLI:NL:RBZWB:2021:1283). Deze zaken samen maken dat ayahuasca intussen verboden is in Nederland.

Wat zegt de wetenschap over ayahuasca? Na decennia van criminalisering lijken psychedelica hun comeback te maken in de psychiatrie. Er is zelfs sprake van een ware “psychedelische revolutie” (Sessa, 2018). Intussen zijn er honderden publicaties verschenen over het gebruik van middelen zoals MDMA, psilocybine, LSD, ketamine en ayahuasca als behandeling voor Posttraumatische Stressstoornis (PTSS), depressie, en verslaving (Aday et al 2020; Andersen et al., 2021). In verschillende klinische trials werd de afgelopen vijf jaar de potentie van deze middelen onderzocht. MDMA laat bijvoorbeeld grote successen zien in de behandeling van PTSS (Mitchell et al., 2021) en psilocybine doet hetzelfde bij depressie (Carhart-Harris et al., 2021). Omdat zeker de helft van de patiënten met depressie en PTSS niet reageert op reguliere behandeling, is er behoefte aan nieuwe interventies. De eerste resultaten met psychedelica zijn veelbelovend, met goede respons, matige terugval, en minder sessies dan de gangbare behandeling (Cavarra et al., 2022). Ook ayahuasca hoort thuis in het rijtje van psychedelica waarvoor de wetenschappelijke belangstelling toeneemt. In dit artikel wordt uitgelegd wat ayahuasca is, hoe het werkt in het brein, wat onderzoek laat zien over de effecten op stress, depressie en angst, en wat de risico’s zijn.

Wat is ayahuasca en hoe wordt het gebruikt?

Ayahuasca wordt al decennialang gebruikt door inheemse stammen uit de Amazone voor helingsdoeleinden (Frecska, Bokor, & Winkelman, 2016). Het is een mengsel dat van origine bestaat uit twee planten: bladeren van de Psychotria veridis en de bast van de Banisteriopsis caapi. Intussen worden in het Westen ook andere, gelijkaardige planten die gemakkelijker toegankelijk zijn, aangeboden als ayahuasca of ana-huasca. De werkzame stof, N.N-dimethyltriptamine (DMT), zit in de bladeren, terwijl de bast een stof bevat die ervoor zorgt dat DMT door het lichaam kan worden opgenomen. Eenmaal in het brein verhoogt DMT de circulatie van serotonine, een neurotransmitter die betrokken is bij onder andere depressie (Cameron & Olson, 2018).

Ayahuasca wordt meestal gedronken in groep, zittend of liggend op een matras. Een sjamaan begeleidt de groep, doorgaans met gebruik van rituelen zoals het branden van kruiden en het zingen van medicijnliederen (icaro’s). Meestal zijn er meerdere begeleiders om de deelnemers te assisteren naar bijvoorbeeld het toilet. Na ongeveer 30-45 minuten ontstaan er veranderingen in waarneming en bewustzijn. Audiovisuele hallucinaties, gevoelens van eenheid, spirituele inzichten en gelukzaligheid, maar ook angst en fysieke ervaringen zoals overmatig zweten en hartkloppingen worden gerapporteerd. De meeste gebruikers moeten daarnaast overgeven, ook wel ‘purging’ genoemd. Dit overgeven wordt door gebruikers vaak ervaren als bevrijdend en zuiverend voor lichaam en geest. Het wordt daarom beschouwd als een essentieel onderdeel van de therapeutische toepassing van ayahuasca (Fotiou & Gearin, 2019). Een ayahuasca-sessie duurt gemiddeld 4-6 uur.

Kan ayahuasca helpen bij psychische klachten?

Ayahuasca-gebruikers zijn veelal op zoek naar zingeving en spirituele groei (Gonzalez et al., 2020). Onderzoek met gezonde ayahuasca-deelnemers heeft aangetoond dat mensen na de sessie vergeleken met daarvoor minder last hadden van depressie, angst en stressklachten (Dos Santos et al., 2016; Uthaug et al., 2018; Van Oorsouw et al., 2021). Ook middelengebruik nam af (Jimenez-Garrido et al., 2020). In twee van die onderzoeken werden gezonde deelnemers gevolgd die ayahuasca voornamelijk dronken om meer zelfinzicht te krijgen. In beide studies vroegen de onderzoekers aan deelnemers van een ayahuasca-sessie in Nederland, Colombia of Tsjechië om zowel een dag als een maand na de sessie de effecten ervan aan te geven op zelfgerapporteerde depressie, angst, stress, mindfulness en levenskwaliteit (zie Uthaug et al., 2018 en Van Oorsouw et al., 2021). In de eerste studie werd gevonden dat de deelnemers één dag na de sessie minder last hadden van depressie en stress, een hogere kwaliteit van leven rapporteerden en aangaven meer mindful te zijn. Depressie en stress bleven tot een maand later nog steeds verlaagd. In de tweede studie werd geen acute daling in depressie, angst of stress gevonden, maar wel een toename in levenskwaliteit en mindfulness. Eén maand later was er wel een daling in stress, en dit keer ook een afname in angst en een toename in mindfulness. Hoewel er geen controlegroep was, suggereren deze twee studies dat ayahuasca depressie-, angst- en stressklachten bij gezonde deelnemers kan verminderen en mindfulness kan doen toenemen tot één maand na het bijwonen van een ayahuasca-sessie.

Daarnaast kan ayahuasca ook een mogelijke bijdrage leveren bij het behandelen van ernstigere psychische problemen zoals depressie (Van Oorsouw, Toennes, & Ramaekers, 2022; Palhano-Fontes et al., 2018). Van de 280 miljoen volwassenen die wereldwijd aan een depressie lijden, reageert een derde niet op conventionele behandeling met psychotherapie of medicatie (Conway, George, & Sackeim, 2017; WHO, 2021). Het is niet verrassend dat sommige mensen in deze groep zoeken naar een alternatief. Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar de effecten van psychedelica zoals ayahuasca op depressie. Zo lieten Palhano-Fontes en collega’s (2018) zien dat patiënten met een (behandelresistente) depressie minder klachten vertoonden tot 3 weken na het drinken van ayahuasca. In de placebo-groep was dat aanzienlijk minder (zie ook Sanches et al., 2016; Zeifman et al., 2019).

In een groep Nederlandse depressieve patiënten werd onlangs onderzocht of deze effecten ook langer kunnen aanhouden dan enkele weken (Van Oorsouw et al., 2022). Twintig patiënten die voldeden aan de diagnose ‘milde tot ernstige depressie’ deden mee aan het onderzoek. Zij hadden allemaal minstens 2 jaar last van hun depressie en waren onder behandeling (geweest) van een therapeut. Het merendeel had in het verleden antidepressiva gebruikt. Deelnemers bezochten uit eigen beweging een ayahuasca-sessie met als belangrijkste doel het genezen van hun depressie. Veranderingen in depressie, angst, stress, mindfulness, en kwaliteit van leven in deze mensen werden gemeten tot 1 jaar na de ayahuasca-sessie. Ook werd gekeken naar veranderde bewustzijnstoestanden (mystieke en onprettige ervaringen) tijdens de ayahuasca-sessie. Daarnaast werd bij alle deelnemers na de laatste meting een (semigestructureerd) interview afgenomen om na te gaan of ze in het jaar voor de laatste meting mogelijk nog iets anders hadden gedaan dat hun depressie zou kunnen hebben beïnvloed. In de grafiek hieronder is te zien dat er een afname was in depressie. Zestig procent van de deelnemers was 1 dag na de ceremonie niet meer depressief. Na 1 jaar was dit 71%. Behalve depressie namen ook angst en stressklachten af en nam mindfulness toe (Van Oorsouw et al., 2022). Behalve de ayahuasca-sessie waren er ook andere factoren die de herstelcijfers beïnvloedden. Bijna 90% van de deelnemers veranderden na de ayahuasca-sessie hun levensstijl: ze leefden gezonder, begonnen te mediteren of brachten meer tijd door in de natuur. Negen deelnemers gebruikten nog een tweede psychedelicum (ayahuasca of iets anders) in het tussenliggende jaar. Twee deelnemers pakten hun therapie weer op of konden die nu beter inzetten in hun herstel.

Grafiek 1. Gemiddelde depressieve gevoelens zoals gemeten met de BDI, een klinisch instrument om depressie in kaart te brengen (Beck, Steer en Brown 1996) op dag 0 tot dag 365. De grijze balk vertegenwoordigt de ayahuasca-ceremonie. ** Op alle nametingen scoorden de deelnemers lager dan op de voormeting.

Hoe werkt dat dan?

Het acute effect van ayahuasca wordt toegeschreven aan de toename in communicatie tussen hersengebieden. Onder invloed van ayahuasca neemt de hersenactiviteit toe en ontstaan er nieuwe verbindingen, zo is te zien op menselijke hersenscans (Bouso et al., 2015; Madrid et al., 2022; Riba et al., 2004; 2006). In onderzoek met muizen werd gevonden dat er onder invloed van ayahuasca ook nieuwe hersencellen groeien (Morales-Garcia et al., 2020). De verhoogde hersenactiviteit zorgt voor veranderingen in het bewustzijn. Voorbeelden daarvan zijn visuele hallucinaties (gekleurde en bewegende geometrische patronen), spirituele inzichten, gelukzaligheid en het gevoel deel te worden van iets ‘goddelijks of universeels’. Het ego (ik) valt weg en de persoon voelt zich onderdeel van een groter geheel voorbij de aangeleerde en verworven identiteit. Dit worden mystieke ervaringen of “ego-oplossing” genoemd (Frecska et al., 2016; Sarris et al., 2021). Hoe meer van deze ervaringen mensen rapporteerden, hoe minder last ze hadden van depressieve gevoelens de dag na het drinken van ayahuasca (Uthaug et al., 2018; Van Oorsouw et al., 2021). Meerdere onderzoeken hebben aangetoond dat het hebben van mystieke ervaringen een grote voorspeller blijkt voor de positieve gezondheidsuitkomsten van psychedelica zoals ayahuasca (Van Oorsouw et al., 2021; 2022), psilocybine (Roseman et al., 2018), 5-Meo-DMT (Uthaug et al., 2019) en ketamine (Aust et al., 2019). Het hebben van angstige ervaringen tijdens een ayahuasca-sessie blijkt daarentegen negatieve uitkomsten te voorspellen. Mensen die de ervaring hadden dat de toestand nooit zou eindigen, het gevoel hadden de controle te verliezen, of onprettige lichamelijke ervaringen hadden, rapporteerden na de sessie niet minder maar net meer angst (Van Oorsouw et al., 2021).

Er is veel onderzoek gedaan naar de samenhang tussen de verandering in hersenactiviteit en de verandering van bewustzijn onder invloed van psychedelica (Doss et al., 2022). Op een eenvoudige manier uitgelegd wordt het deel van de hersenen dat normaal gezien de ‘controle’ heeft over hoe we onszelf en de wereld om ons heen zien, door ayahuasca minder actief. Hersengebieden die gekoppeld zijn aan de zintuigen en emoties worden daarentegen actiever en geven nieuwe signalen door aan het voormalige ‘controlegebied’. Volgens recente inzichten zou deze verandering in hersenactiviteit kunnen verklaren waarom mensen nieuwe overtuigingen over zichzelf ontwikkelen en daarmee langdurig van hun depressie genezen (Carhart-Harris et al., 2019; Doss et al., 2022), en meer mindful in het leven staan (Sampedro et al., 2017).

Wat is de rol van set en setting in het gebruik van ayahuasca?

Hoewel de hierboven beschreven onderzoeken een eerste stap zijn om meer te leren over het effect van ayahuasca op psychische gezondheid, kunnen er nog geen harde conclusies aan verbonden worden. Placebogecontroleerde klinische trials met een voor medisch-wetenschappelijk onderzoek goedgekeurd ayahuascamiddel moeten worden uitgevoerd voordat het kan worden ingezet in de GGZ. Ayahuasca is een natuurlijk plantproduct met grote variaties aan DMT en andere stoffen in elk onderzocht drankje (Kaasik et al., 2021). Om goed onderzoek te kunnen doen in een klinische setting, is een drankje nodig waarvan we precies weten wat de verhouding van de verschillende ingrediënten is, en dat is nog niet voorhanden op dit moment. Bovendien is er nog weinig bekend over welke dosering welk effect heeft, en weten we nog te weinig over de rol van verwachtingen en het ceremoniële aspect met de bijbehorende rituelen.

In tegenstelling tot andere psychedelische substanties (zoals psilocybine) die al langer voor klinische toepassing worden onderzocht, is ayahuasca een middel dat in de meeste gevallen in een naturalistische setting als onderdeel van een (religieuze) ceremonie en vaak met een therapeutische intentie wordt gedronken (Perkins et al., 2021). Volgens de inheemse medicijnmannen zijn het groepsritueel, de heilige muziek, en de spirituele sfeer belangrijke factoren in het helingswerk. Een deel van de gevonden effecten van ayahuasca op psychische gezondheid kunnen dan ook een bijproduct zijn van dit groepsritueel.

In hoeverre kan de setting een rol spelen in het minimaliseren van angstige ervaringen en het optimaliseren van mystieke ervaringen? Pontual en collega’s (2022) vroegen deelnemers van religieuze en neo-sjamanistische ayahuasca-sessies om hun meest recente ayahuasca-sessie in gedachten te nemen en elementen van de setting (het fijn voelen in de groep, de deskundigheid van de begeleiding, de mate van comfort, etc.) te scoren op een schaal van 1-10. Tevens werd hen gevraagd hun laatste ayahuasca-ervaring te beschrijven middels een vragenlijst over mystieke en angstige ervaringen (Pontual et al., 2022). Zich veilig voelen in de groep en een goede infrastructuur bleken de twee belangrijkste voorspellers voor het hebben van een mystieke ervaring voor de deelnemers van neo-sjamanistische ayahuasca-ceremonies. Groep, comfort en deskundige begeleiding bleken dan weer de belangrijkste voorspellers voor het vermijden van angstige ervaringen tijdens de sessie in deze groep. Setting en ritueel lijken dus zeker een invloed te hebben op de ervaring van de deelnemer (zie ook Perkins et al., 2021).

Behalve setting is ook de (mind)set van belang. Als deelnemers denken dat ze ayahuasca kregen, maar in werkelijkheid een niet-actieve stof ( placebo) kregen en daarna toch verbeteren op hun klachten dan wordt dat het ‘ placebo-effect’ genoemd. Dit placebo-effect werd gevonden in maar liefst 30% van de ervaren ayahuasca-drinkers (Uthaug et al., 2021). In de eerder beschreven groep depressieve Nederlandse patiënten bleek dat 85% verwachtte dat ayahuasca hun depressie zou verlichten, wat mogelijk een deel van de verbetering zou kunnen verklaren (Van Oorsouw et al., 2022). Dit werd bevestigd door Palhano-Fontes en collega’s (2018), die een verbetering van depressieve klachten vonden bij 26% van de mensen in de placebogroep, zelfs in een klinische setting zonder ceremonie en ritueel. Dit laat zien dat ook het geloof en vertrouwen in het middel belangrijk zijn.

Wat zijn de risico’s?

Ondanks de veelbelovende eerste bevindingen, is het ook belangrijk om kritisch te kijken naar het aanbod en gebruik van ayahuasca. Eerder bleek al dat deskundige begeleiding een belangrijke voorspeller is voor het hebben van zo min mogelijk angstige ervaringen (Pontual et al., 2022; Perkins et al., 2021). Zonder deze begeleiding kan het verkeerd aflopen, zo blijkt uit een recente strafzaak in Nederland, waarin Karim onder invloed van ayahuasca zijn huisgenoot doodde omdat hij naar eigen zeggen ‘overgenomen werd door duistere krachten’ (van der Lee, 2021; ECLI:NL: RBZWB: 2021:1283). Het is dus van zeer groot belang dat het gebruik van psychedelica plaatsvindt in een gesuperviseerde setting onder deskundige begeleiding.

Schlag en collega’s (2022) legden onlangs anekdotisch bewijs over bijwerkingen van psychedelica zoals ayahuasca langs de wetenschappelijke meetlat. Zij concludeerden dat risico’s op verslaving en neurotoxiciteit de afgelopen decennia zijn weerlegd en dat psychosen en overdoses zeldzaam zijn. De meeste bijwerkingen zijn acuut (overgeven, hartkloppingen, angsten), al doen zich in sommige gevallen ook onvoorspelbare ernstige lichamelijke of psychische reacties voor, die doorgaans van voorbijgaande aard zijn (Schlag et al., 2022). Hetzelfde bleek uit een recente studie van Bouso en collega’s (2022) onder 10.000 ayahuasca-gebruikers. Braken kwam het meeste voor. Een derde rapporteerde (tijdelijke) hartritmestoornissen. Fysieke bijwerkingen werden vaker gerapporteerd door mensen met een hogere leeftijd, onderliggende lichamelijke klachten en in een ongesuperviseerde setting. Negatieve psychische bijwerkingen werden door de helft van de deelnemers gemeld, maar in 88% van de gevallen werd dit door de deelnemers als heilzaam voor het groei- en integratieproces beschouwd. Twaalf procent zocht psychologische begeleiding hiervoor. Psychische bijwerkingen kwamen vaker voor bij mensen met een onderliggende angststoornis (Bouso et al., 2022; Durante et al., 2021). Als zich een psychose voordeed dan was deze in alle gevallen van tijdelijke aard en had de persoon in de meeste gevallen een onderliggende psychotische stoornis (Cerón et al., 2021; Dos Santos et al., 2017).

Hoewel in de meeste gevallen de bijwerkingen van tijdelijke aard zijn, is het van belang om te benadrukken dat ayahuasca geen ‘quick-fix’ is. De opgedane ervaringen en inzichten vereisen vaak een verwerkingsperiode (integratiefase) en voor deelnemers aan psychedelische sessies is hiervoor (psychologische) begeleiding nodig, zeker als het om patiënten gaat (Mitchell et al., 2021). In verschillende landen, waaronder België, wordt momenteel bijscholing aangeboden voor therapeuten op dit gebied, ook om in de groei van klinische trials te kunnen voorzien. Maar het huidige gebrek aan kennis van psychedelica in het reguliere circuit en het stigma dat erop rust, maakt dat er momenteel niet altijd adequate begeleiding beschikbaar is (Schlag et al., 2022), en ook dat is een ‘risico’ dat meegewogen moet worden voordat iemand aan een ayahuasca-sessie gaat deelnemen.

Conclusie

Ayahuasca laat veelbelovende resultaten zien voor de verbetering van depressie- en stressklachten bij zowel gezonde als depressieve deelnemers, maar het onderzoek staat nog te veel in zijn kinderschoenen om daar vergaande conclusies aan te verbinden. Ayahuasca-gebruik is niet zonder risico, zeker als het gaat om kwetsbare individuen met onderliggende angststoornissen. Ook blijken setting en verwachtingen een rol te spelen in de gezondheidsuitkomsten. Toekomstig onderzoek zal moeten uitwijzen wat de optimale omstandigheden zijn om ayahuasca op een veilige manier aan te bieden voor therapeutische doeleinden.

 

Referenties

Aday, J. S., Mitzkovitz, C. M., Bloesch, E. K., Davoli, C. C., & Davis, A. K. (2020). Long-term effects of psychedelic drugs: A systematic review. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 113, 179-189.

Andersen, K. A., Carhart‐Harris, R., Nutt, D. J., & Erritzoe, D. (2021). Therapeutic effects of classic serotonergic psychedelics: A systematic review of modern‐era clinical studies. Acta Psychiatrica Scandinavica, 143(2), 101-118.

APA (2014). Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen (DSM-5). Nederlandse vertaling van Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5th Edition. Arlington: American Psychiatric Association

Aust, S., Gärtner, M., Basso, L., Otte, C., Wingenfeld, K., Chae, W. R., ... & Bajbouj, M. (2019). Anxiety during ketamine infusions is associated with negative treatment responses in major depressive disorder. European Neuropsychopharmacology, 29(4), 529-538.

Beck, A. T., Steer, R. A., & Brown, G. K. (1996). Beck depression inventory (BDI-II) (Vol. 10, p. s15327752jpa6703_13). London, UK: Pearson.

Bouso, J.C., Andión, O., Sarris, J., Scheidegger, M., Tófoli, L.F., Opaleye, E., Schubert, V., & Perkins, D. (in press 2022). Adverse effects of ayahuasca: Results from the Global Ayahuasca Survey. Plos Global Public Health.

Bouso, J. C., Palhano-Fontes, F., Rodríguez-Fornells, A., Ribeiro, S., Sanches, R., Crippa, J. A. S., ... & Riba, J. (2015). Long-term use of psychedelic drugs is associated with differences in brain structure and personality in humans. European Neuropsychopharmacology, 25(4), 483-492.

Cameron, L. P., & Olson, D. E. (2018). Dark classics in chemical neuroscience: N, N-Dimethyltryptamine (DMT). ACS chemical neuroscience, 9(10), 2344-2357.

Carhart-Harris, R. L., & Friston, K. (2019). REBUS and the anarchic brain: toward a unified model of the brain action of psychedelics. Pharmacological reviews, 71(3), 316-344.

Carhart-Harris, R., Giribaldi, B., Watts, R., Baker-Jones, M., Murphy-Beiner, A., Murphy, R., ... & Nutt, D. J. (2021). Trial of psilocybin versus escitalopram for depression. New England Journal of Medicine, 384(15), 1402-1411.

Cavarra, M., Falzone, A., Ramaekers, J. G., Kuypers, K. P., & Mento, C. (2022). Psychedelic-Assisted Psychotherapy—A Systematic Review of Associated Psychological Interventions. Frontiers in Psychology, 2996.

Cerón Tapia, H.R., González Guzmán, G., & Córdoba Ortiz, S.A. (2021). Ayahuasca-Induced Psychosis: A Case Report. Revista Colombiana de Psiquiatria

Conway, C. R., George, M. S., & Sackeim, H. A. (2017). Toward an evidence-based, operational definition of treatment-resistant depression: when enough is enough. JAMA psychiatry, 74(1), 9-10.

Doss, M. K., Madden, M. B., Gaddis, A., Nebel, M. B., Griffiths, R. R., Mathur, B. N., & Barrett, F. S. (2022). Models of psychedelic drug action: modulation of cortical-subcortical circuits. Brain, 145(2), 441-456.

Dos Santos, R. G., Osório, F. L., Crippa, J. A. S., & Hallak, J. E. (2016). Antidepressive and anxiolytic effects of ayahuasca: a systematic literature review of animal and human studies. Brazilian Journal of Psychiatry, 38, 65-72.

Dos Santos, R. G., Bouso, J. C., & Hallak, J. E. (2017). Ayahuasca, dimethyltryptamine, and psychosis: a systematic review of human studies. Therapeutic advances in psychopharmacology, 7(4), 141-157.

Durante, Í., Dos Santos, R. G., Bouso, J. C., & Hallak, J. E. (2020). Risk assessment of ayahuasca use in a religious context: self-reported risk factors and adverse effects. Brazilian Journal of Psychiatry, 43, 362-369.

Fotiou, E., & Gearin, A. K. (2019). Purging and the body in the therapeutic use of ayahuasca. Social Science & Medicine, 239, 112532.

Frecska, E., Bokor, P., & Winkelman, M. (2016). The therapeutic potentials of ayahuasca: possible effects against various diseases of civilization. Frontiers in pharmacology, 7, 35.

González, D., Cantillo, J., Pérez, I., Farré, M., Feilding, A., Obiols, J. E., & Bouso, J. C. (2020). Therapeutic potential of ayahuasca in grief: a prospective, observational study. Psychopharmacology, 237(4), 1171-1182.

Heesterbeek, W. (Omroep Brabant, 2022). https://www.omroepbrabant.nl/nieuws/4078605/tweede-dode-na-spirituele-ay...

Jiménez-Garrido, D. F., Gómez-Sousa, M., Ona, G., Dos Santos, R. G., Hallak, J. E., Alcázar-Córcoles, M. Á., & Bouso, J. C. (2020). Effects of ayahuasca on mental health and quality of life in naïve users: A longitudinal and cross-sectional study combination. Scientific Reports, 10(1), 1-12.

Kaasik, H., Souza, R. C., Zandonadi, F. S., Tófoli, L. F., & Sussulini, A. (2021). Chemical composition of traditional and analog ayahuasca. Journal of Psychoactive Drugs, 53(1), 65-75.

Kirsch, I., Moore, T.J., Scoboria, A., Nicholls, S.S. (2002) The emperor's new drugs: An analysis of antidepressant medication data submitted to the US Food and Drug Administration. Prevention & Treatment,5, 23a.

Madrid-Gambin, F., Gomez-Gomez, A., Busquets-Garcia, A., Haro, N., Marco, S., Mason, N. L., ... & Pozo, O. J. (2022). Metabolomics and integrated network analysis reveal roles of endocannabinoids and large neutral amino acid balance in the ayahuasca experience. Biomedicine & Pharmacotherapy, 149, 112845.

Mitchell, J.M., Bogenschutz, M., Lilienstein, A. et al., MDMA-assisted therapy for severe PTSD: a randomized, double-blind, placebo-controlled phase 3 study. Nature Medicine 27, 1025–1033 (2021). https://doi.org/10.1038/s41591-021-01336-3

Murphy-Beiner, A., & Soar, K. (2020). Ayahuasca’s ‘afterglow’: improved mindfulness and cognitive flexibility in ayahuasca drinkers. Psychopharmacology, 237(4), 1161-1169.

Morales-Garcia, J. A., Calleja-Conde, J., Lopez-Moreno, J. A., Alonso-Gil, S., Sanz-SanCristobal, M., Riba, J., & Perez-Castillo, A. (2020). N, N-dimethyltryptamine compound found in the hallucinogenic tea ayahuasca, regulates adult neurogenesis in vitro and in vivo. Translational psychiatry, 10(1), 1-14.

Palhano-Fontes, F., Barreto, D., Onias, H., Andrade, K. C., Novaes, M. M., Pessoa, J. A., ... & Araújo, D. B. (2018). Rapid antidepressant effects of the psychedelic ayahuasca in treatment-resistant depression: a randomized placebo-controlled trial. Psychological medicine, 49(4), 655-663.

Perkins, D., Schubert, V., Simonová, H., Tófoli, L. F., Bouso, J. C., Horák, M., ... & Sarris, J. (2021). Influence of context and setting on the mental health and wellbeing outcomes of ayahuasca drinkers: results of a large international survey. Frontiers in pharmacology, 469.

Pontual, A. A. D. D., Tófoli, L. F., Corradi-Webster, C. M., van Oorsouw, K., Delgado, A. R. O., & Ramaekers, J. G. (2022). The influence of ceremonial settings on mystical and challenging experiences occasioned by ayahuasca: A survey among ritualistic and religious ayahuasca users. Frontiers in Psychology, 4239.

Riba, J., Anderer, P., Jané, F., Saletu, B., & Barbanoj, M. J. (2004). Effects of the South American psychoactive beverage ayahuasca on regional brain electrical activity in humans: a functional neuroimaging study using low-resolution electromagnetic tomography. Neuropsychobiology, 50(1), 89-101.

Riba, J., Romero, S., Grasa, E., Mena, E., Carrió, I., & Barbanoj, M. J. (2006). Increased frontal and paralimbic activation following ayahuasca, the pan-Amazonian inebriant. Psychopharmacology, 186(1), 93-98.

Roseman, L., Nutt, D. J., & Carhart-Harris, R. L. (2018). Quality of acute psychedelic experience predicts therapeutic efficacy of psilocybin for treatment-resistant depression. Frontiers in pharmacology, 8, 974.

Sanches, R. F., de Lima Osório, F., Dos Santos, R. G., Macedo, L. R., Maia-de-Oliveira, J. P., Wichert-Ana, L., ... & Hallak, J. E. (2016). Antidepressant effects of a single dose of ayahuasca in patients with recurrent depression: a SPECT study. Journal of clinical psychopharmacology, 36(1), 77-81.

Sampedro, F., de la Fuente Revenga, M., Valle, M., Roberto, N., Domínguez-Clavé, E., Elices, M., ... & Riba, J. (2017). Assessing the psychedelic “after-glow” in ayahuasca users: post-acute neurometabolic and functional connectivity changes are associated with enhanced mindfulness capacities. International Journal of Neuropsychopharmacology, 20(9), 698-711.

Sarris, J., Perkins, D., Cribb, L., Schubert, V., Opaleye, E., Bouso, J. C., ... & Tófoli, L. F. (2021). Ayahuasca use and reported effects on depression and anxiety symptoms: an international cross-sectional study of 11,912 consumers. Journal of Affective Disorders Reports, 4, 100098.

Sessa, B. (2018). The 21st century psychedelic renaissance: heroic steps forward on the back of an elephant. Psychopharmacology, 235(2), 551-560.

Schlag, A. K., Aday, J., Salam, I., Neill, J. C., & Nutt, D. J. (2022). Adverse effects of psychedelics: From anecdotes and misinformation to systematic science. Journal of Psychopharmacology, 36(3), 258-272.

Steenberghe, M. (ED, 2020). https://www.ed.nl/kempen/verdachten-van-eerselse-ayahuasca-dode-worden-e...

Uthaug, M. V., Van Oorsouw, K., Kuypers, K. P. C., Van Boxtel, M., Broers, N. J., Mason, N. L., ... & Ramaekers, J. G. (2018). Sub-acute and long-term effects of ayahuasca on affect and cognitive thinking style and their association with ego dissolution. Psychopharmacology, 235(10), 2979-2989.

Uthaug, M. V., Mason, N. L., Toennes, S. W., Reckweg, J. T., de Sousa Fernandes Perna, E. B., Kuypers, K. P. C., ... & Ramaekers, J. G. (2021). A placebo-controlled study of the effects of ayahuasca, set and setting on mental health of participants in ayahuasca group retreats. Psychopharmacology, 238(7), 1899-1910.

van der Lee, R (AD, 2021). https://www.ad.nl/binnenland/ron-38-slaat-beste-maatje-habib-dood-na-dri...

van Oorsouw, K., Toennes, S.W. & Ramaekers, J.G. Therapeutic effect of an ayahuasca analogue in clinically depressed patients: a longitudinal observational study. Psychopharmacology (2022). https://doi.org/10.1007/s00213-021-06046-9

van Oorsouw, K. I., Uthaug, M. V., Mason, N. L., Broers, N. J., & Ramaekers, J. G. (2021). Sub-acute and long-term effects of ayahuasca on mental health and well-being in healthy ceremony attendants: A replication study. Journal of Psychedelic Studies, 5(2), 103-113.

World Health Organization. (2021). Depression and other common mental disorders: global health estimates (No. WHO/MSD/MER/2017.2). World Health Organization.

Zeifman, R. J., Palhano-Fontes, F., Hallak, J., Arcoverde, E., Maia-Oliveira, J. P., & Araujo, D. B. (2019). The impact of ayahuasca on suicidality: results from a randomized controlled trial. Frontiers in pharmacology, 1325.